BI ÇAVÊN XWÎNEREKÎ, "EZ Ê YEKÎ BIKUJIM" Û "LEHÎ"

Min biryarek da ku ji vir ve heftê carekê (her roja şemiyê) blogekê ser mijarên cihê binivîsim û biweşînim. Mijara min e vî heftî, mijareke wêjeyî ye. Ez ê vî heftêyî hewl bidim ku li ser "Ez ê Yekî Bikujim" û "Lehî"yê wek xwîner, nêrînên xwe ji we re vebêjim.

Agahiyên Herdu Pirtûkan

Ev herdu pirtûk ji aliyê Firat Cewerî ve hatine nivîsîn. Cewerî, ev herdu pirtûk ji navên cihê weşandiye û herdu pirtûk jî qala eynî bûyer û kesan dikin. Pirtûka pêşiyê, Ez ê Yekî Bikujim'e. Ya duyem jî Lehî'ye. Pirtûk ji Weşanên Avesta derketine. Cureyê wan roman e.

Kurteçîroka Romanê

Roman bi karekterê Temo despê dike. Temo, panzdeh salan di girtîgehê de maye. Wek gotina wî, ew ji bo azadiya bajêr (gel) xebitiye û ji ber wê ketiye girtîgehê.

Temo, sibê zû radibe û ji bo yekî bikuje dertê nav bajêr, di bêrika wî de kêrek heye û herkesê ku dibîne, bi çavên kuştinê li wan dinêhêre. Hetanî kuştina diya xwe jî di hişê xwe de derbas dike.

Temo, ji bo pêşabûnê li kafeyekî qehbikekê nas dike û niyet dike ku bi wê re razê. Dema Temo û qehbik bi tena serê xwe dibînin, ew têdigihêje ku ew ne qehbik e û bi zorê ketiye vî karê nepak. Navê wê Dîana ye, ew henekî qala serpêhatiya xwe dike û ji Temo alikariyê dixwaze sewa xilaskirina wê. Ji bo hevdîtina careke din navnîşanê dinivîse û dide Temo.

Temo, dibihîse ku hevalê wî yê nivîskar hatiye bajêr û ew ji bo wî bibîne ber bi ciyê ku ew ê werê dikeve rê. Lê wê demê otobîlek Temo dixe û ew ser hişê xwe diçe.

(Bi Lehî'yê berdew dike)

Yê ku otobîla wî li Temo diqelibe Nivîskar e, nivîskarê hevalê Temo. Lê nivîskar Temo nas nake û êdî bi mirina wî bawer dikin. Nivîskar, navnîşana ku Dîana'yê nivîsîbû di destê Temo de dibîne û hildide. Nivîskar, ji bo xebera mirina Temo bide Dîana'yê bi wê re rûdinê.

Dîana ji Nivîskar ji bo wê xilas bike lavaya dike û serpêhatiya xwe ji nivîskêr re dibêje. Dîana demekê li çiyê şer dike û paşê dîl dikeve û wê bi zorê dikin qehbik. Nivîskar, gelekî bi bandor dibe û biryar dide ku Dîana'yê rizgar bike û navê Lehî lê dike, ji bo xweveşartinê.

Nivîskar, Lehî'yê xilas dike û dibe Sêwêdê. Li wir jî gelek tişt diqewimin…

Nêrîn û Rexne

Dema meriv romanên ku Kurmancî hatine nivîsîn dinihêre, meriv dibîne ku romana Kurmancî hê nepijiyaye û ji bo bigihêje romanên hevdemên xwe û romana cîhanê hê gelek rê li pêşiyê ye. Lê meriv gelemperî dêhna xwe bidê, tê dîtin ku pêşketineke berbiçev heye. Çiqas jî Kurmancî zimanekî dewletekê nîn e û gelek kêm tê xwendin jî geşbûna romana Kurmancî meriv dilşad û hêvîdar dike. Ev rêze romanên Cewerî jî yek ji wan sedemên hêvîdariye me ne.

Zimanê Cewerî, gelekî hêsan û rojane ye. Yekî/a ku deh pirtûkên Kurmancî xwendibe dikare bi hêsanî van romanan bixwîne û fêm bike. Çawa zimanê wî zelal û herikbar e wisa jî ji zimanekî wêjeyî dûr e. Cewerî, kêm wêjevaniya xwe dide der û gelek kêm peyvan direqisîne. Pirî caran tenê peyvan ji bo bûyerê vebêje bikar tîne û ji bo em xwîner çêjeke wêjeyî jê hildin hewl nade. Wek mînak gelek gotinên kelepora Kurmancî hene, lê ev di van romanan de nayên dîtin û bilî van nivîskar hunera afirîneriyê bikar nayîne, hema tenê wek zimanê rojnameyan e. Lê zimanê nivîskar ji bandora herêmî dûr e û nêzîkê zimanê standart e. Me Kurdan zimanekî standart ê çîrok û romanan destxistiye lê ji bo helbestê ev nayê gotin. Zimanê helbesta Kurmancî ji standardiyê dûr e, dibe ku ev jî helbestên me xweşiktir dike.

Xêncî van di wêjeya me de "hunera teswîrê" nayê kirin û nivîskarên me pirî caran li ser mîndera çîrokbêjan ciyê xwe diedilînin. Dibe ku qasî Yaşar Kemal nikarin teswîrê bikin lê kêmaniya evqas jî nabe.

Wêjeya Kurmancî, li ser fikra "Ji bo gel huner"ê ye û bi vî tehrî berheman dide. Nivîskarên me ji rastiyê naqetin, dibe ku nikarin biqetin. Û nikarin li ser dunyayeke ku ji derd û kulên Kurdan dûr binivîsin. Dibe ku wêjevaniya rast ev be lê mirov dixwaze nêrînên cuda jî hebin.

Cewerî, bi qarekterê xwe yê Temo, qarekterê Biyanî'ya Albert Camus ê bi navê Meursault tîne bîra min, lê Temoyê me hevekî derûniya wî ne baş e:) Çawa Meursault, ji civakê cudatir û biyanîtir e Temo jî wisa ye. Meursault, ji mirovê hevdemê xwe cuda ye û ev herî berbiçav di bûyera mirina diya wî de tê dîtin. Wextê diya wî dimire ew nagirî, xemgîn nabe û gelekî xwînsar tevdigere. Temo diya xwe dikuje û qet nagirî û carina dibêje, min başkir ew kuşt û ji ezabê wê xilas kir. Jixwe kuştina diya xwe jî biyanîbûn nîn e? Lê bêtir Temo derûnxirab e.

Em heger wêjeyê ji jiyanê qut nefikirin û wêjeyê wek rastî û neynika jiyanê bifikirin, em dikarin hemû fikrên di van romanan de li ser avê dikevin hildin cidiyê. Cewerî, di van romanan de ciyekî de behsa tunebûn an kêmbûna romanûsên jin ên Kurd dike. Min jî dema romanên Kurmancî tevdidan min zêde jin û pênûsa wê nedît. Bi we diyar e jin di civaka me û ya hemû Rojhilata Navîn de paramayî ye, na parahîştî ye, para hatiye hîştin! Jin, keriyek ji vê jiyanê ye lazim e ev jiyana nîvco were temam kirin. Ji ber ku nêrîna jinê delal e, bi qedr e.

Nivîskar, bêhêvîtiya siyasî dide mirov û dibêje tu çi jî bikî jî civak li pişt te nîn e. Wê civakê herdem li pey jiyana xwe ye rojane be û yê ji hezaran tenê çend kesan bikin qurban. Dibe rast be û dibe nebe jî:)

Ji van herdu romanên nivîskar meriv di bin mînetê de hîştinê dibîne. Dibêje min kir we neşêkirand û we qedrê min negirt. (Min çawa got ku heger em wêjeyê wek neynika civakê bibînin, dikarin vê yekê bibêjin. Wekî din nivîskar raste rast ev negotiye, bi devê lehengan em dibihîsin.

Hevdu girêdana nivîskar a "şoreşgerî" û "qehbiktê"yê jî gelek tê rexnekirin, qasî ku ez devûdora xwe dibînim. Dibêjin çawa yeke/î şoreşger dikare bibe qehbik? Bi min jî hinekî xerîb û di necî de hat lê wêjevan azad e, dikare çiyê li hewa jî daliqîne û wisa bide ber tîrên wêjeyê.

Cewerî, di van rêze romanên xwe de vê pirsê jî meriv dide pirsîn: "Rêya welatekî xerîb girtin rev e an rêbazeke têkoşînê ya nû ye?" Ez di vir de tiştekî nabêjim, hûn li xwe bipirsin ez ê jî li xwe:)